Μελένικο, Πολιτιστικό και Εκπαιδευτικό Κέντρο του Ελληνισμού

Το ελληνικό Μελένικο ξεχώριζε ανέκαθεν για την πνευματική καλλιέργεια των μελών του. Οι Μελενίκιοι ταξιδεύοντας στις πρωτεύουσες της Κεντρικής Ευρώπης την εποχή του Διαφωτισμού, γεύτηκαν την ελευθερία και πολλοί από αυτούς σπούδασαν γνωρίζοντας σπουδαίους δασκάλους που τους ενέπνευσαν. Γυρίζοντας πίσω στο Μελένικο μοιράστηκαν το όραμα τους για μια ελεύθερη πατρίδα και υποστήριξαν με κάθε μέσο την καλλιέργεια των γηγενών παιδιών, ως τον μοναδικό δρόμο για ένα ελπιδοφόρο αύριο.

Έτσι από το 1800 ήδη λειτουργούσε μέχρι και Ανώτερο Ελληνικό Σχολείο στο Μελένικο. Το 1830 ο αρχιδιδάσκαλος Δημήτριος Καλαμβακίδης, που διακρινόταν για την ευρυμάθειά του και την θεοσέβειά του, εγκατέστησε τυπογραφείο για την έκδοση σχολικών και άλλων συγγραμμάτων. Το 1903 το Μελένικο φιλοξενούσε 816 ελληνικές οικογένειες και 69 οικογένειες αθίγγανων, αλλά ούτε μια βουλγαρική. Στα Γράμματα κατείχε την 5η θέση μετά την Χίο, Σμύρνη, Κυδωνίες και Κέρκυρα. Το 1913 λειτουργούσαν στο Μελένικο Νηπιαγωγείο με 40 νήπια και μια διδασκάλισσα, Εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο με 180 μαθητές και 8 δασκάλους, Παρθεναγωγείο με 130 μαθήτριες και 4 διδασκάλισσες και Τετρατάξιο Ημιγυμνάσιο με 60 μαθητές και 4 διδάσκαλους. Η δε Επαρχία Μελενίκου ήταν 30η στην τάξη των Επαρχιών του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την έκταση της να φθάνει από το Σιδηρόκαστρο έως τα βουλγαρικά σύνορα. Το 1913 υπήρχαν καταγεγραμμένες 72 εκκλησίες στο Μελένικο με το εσωτερικό τους διακοσμημένο με υπέροχες βυζαντινές τοιχογραφίες, γεγονός που έκανε τους ντόπιους να καμαρώνουν.

Είναι ιστορικό γεγονός ότι τα σχολεία του Μελενίκου επί τουρκοκρατίας όχι μόνο λειτουργούσαν ανελλιπώς και με πλήρες διδακτικό προσωπικό, αλλά με την μέριμνα και την οικονομική αρωγή της Δημογεροντίας του Μελενίκου αποστέλλονταν διδάσκαλοι για την κάλυψη κενών στα Ελληνικά Σχολεία Σιδηροκάστρου, Σερρών, Δράμας, Καβάλας μέχρι και Θάσου.

Αξίζει να μνημονεύσουμε μερικούς σπουδαίους διδάσκαλους που πέρασαν από τα σχολεία του Μελένικου. Ο Αδάμ Ζαπέκος ένας ακάματος διδάσκαλος, εκ των κορυφαίων, όπως τον χαρακτηρίζει ένας σπουδαίος μαθητής του ο Αναστάσιος Πολυζωίδης ο οποίος γράφει για αυτόν « ..ωφέλησε το Μελένικο όχι μόνο με την από καθέδρας διδασκαλία του, αλλά και δια του παραδείγματος και του αληθούς Σωκρατικού βίου και δια τις ενδελεχείς κηρύξεις του Θείου Λόγου».

Ο Γεώργιος Τζιέρης μετέφρασε από τα Γαλλικά το βιβλίο «Η διδασκαλία κατά την αλληλοδιδακτική μέθοδο», χαρίζοντας στους υπόλοιπους δασκάλους ένα πολύτιμο παιδαγωγικό βοήθημα για το έργο τους. Ο Ιωάννης Βασματζίδης, συγγραφέας του βιβλίου «Η Μακεδονία προ της Δωρικής Μεταναστεύσεως», τίμησε με την παρουσία του τα σχολεία του Μελένικου. Ο Νικόλαος Ζαχαριάδης, ο Δημήτριος Λάσκαρις, γόνος της αρχοντικής οικογένειας του Βυζαντίου, ο Γάϊος Λαζάρου, ο Κ. Σπούτης, ο Δημήτριος Βαρδάκας, ο Μετσοβίτης και πολλοί άλλοι κόσμησαν και λάμπρυναν με την παρουσία τους τα Μελενικίωτικα Σχολεία. Στις πολύ αξιόλογες Μελενικιώτισες δασκάλες θα αναφερθούμε σε προσεχές άρθρο.

Από τα σχολεία του Μελένικου αναδείχτηκαν σπουδαίοι και τρανοί άντρες οι οποίοι μεγαλούργησαν στα Γράμματα και στις Επιστήμες. Αξίζει να αναφερθούμε επιγραμματικά, στον Ηλιάδη Μανασή, ιατρό και λόγιο που έφθασε το 1780 να διευθύνει την Ακαδημία του Βουκουρεστίου. Στον ξακουστό Παλλατίδη Αναστάσιο, συγγραφέα και ευεργέτη, που από το έτος 1830 και μετά διετέλεσε γιατρός της αυτοκρατορικής οικογένειας των Αμψβούργων, μέλος της Ιατρικής Συνδιδακτορίας της Βιέννης και γιατρός του ενός τετάρτου του πληθυσμού της Βιέννης για κοντά 18 χρόνια. Στον Πολυζωίδη Αναστάσιο λόγιο, πολιτικό, συγγραφέα και αγωνιστή της Εθνεγερσίας του 1821 που συμμετείχε στην φάλαγγα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και διετέλεσε επί Όθωνος, Υπουργός των Εσωτερικών το 1837. Έγραψε ιστορία ως ο αδέκαστος πρόεδρος του πενταμελούς δικαστηρίου που συγκροτήθηκε στο Ναύπλιο, την 26η Μαΐου 1834 για να καταδικάσει σε θάνατο τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ως προδότη του Έθνους. Στη δίκη – παρωδία λόγω των ψευδών μαρτυριών, ο Πολυζωίδης και ο Τερτσέτης ήταν οι μόνοι που αψήφησαν τις απειλές, ακόμη και μετά τη σύντομη εκβιαστική φυλάκισή τους, υψώνοντας το ανάστημά τους και αντιστάθηκαν στο να καταδικάσουν σε θάνατο τον Κολοκοτρώνη, πράγμα που έπραξαν τα υπόλοιπα τρία μέλη. Τέλος ο Χρηστομάνος Αναστάσιος, ιδρυτής του Χημείου και Καθηγητής της Χημείας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών.

Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθούμε όμως και σε εκείνον τον ανώνυμο μετανάστη Μελενίκιο, εγκατεστημένο στην Βιέννη, ο οποίος εμπνεύστηκε και συνέταξε ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΜΕΛΕΝΙΚΩΝ. Ατυχώς κατά τον κ. Πέτρο Πέννα, θέλησε από μετριοφροσύνη να μείνει ανώνυμος, ευτυχώς κατά εμάς που είχε την οξυδέρκεια να τυπώσει το εν λόγω, στο τυπογραφείο του κ. Ιωάννη Τζβεκίου στην Βιέννη την ίδια χρονιά. Το καταστατικό αυτό υπερψήφισαν την 1η Απριλίου 1813 σύσσωμοι οι πολίτες του Μελένικου και την επέτειο των 200 ετών από την ψήφισή του, γιορτάζουμε με περηφάνια όλοι οι Μελενίκιοι φέτος.

Οι πληροφορίες του παραπάνω άρθρου αντλήθηκαν από το βιβλίο «Σερραϊκά Χρονικά», τόμος 12ος και συγκεκριμένα από το άρθρο «Μελένικον – Εθνικό και Πολιτιστικό Κέντρο του Ελληνισμού» του Δρ Κωνσταντίνου Β. Χιώλου.

Ηλίας Ραδόβαλης, πρόεδρος Συνδέσμου Ευελπίδων Μελενίκου.